Genel anlamda ergenlik dönemi; kültür, iklim, coğrafya, ırk, cins gibi çok farklı etkenler nedeniyle, birbirinden farklı süreçlerde gelişebilir. Ancak, ortalama 12-13 yaşlarında başlayan bu dönemin, yaygın olarak savunulan sorunlu geçeceği düşüncesini bir kural olarak değerlendirmemek gerekir. Yapılan çalışmalar, ergenlerin yalnızca üçte birinin bu dönemi zor atlattığını gösterir. Üçte birinde zaman zaman sorunlar ortaya çıkar. Fakat diğer kısımda pek bir sorun yaşanmaz. Ergenlik döneminde ailesiyle sorunları olan gençlerin, bu dönemden önceki diyaloglarının da sorunlu olduğunu bir gerçektir. Yani, anne baba çocuk ilişkisi ilk yıllarda ne kadar sağlıklı kurulmuşsa, ergenlik döneminde de o kadar az sorun yaşanır. Ufak tefek çatışmalar çok önemli olmayabilir. Fakat, eğer gencin davranışı açıkça kendisine ya da başkalarına zararlı sonuçlar doğurabilecek nitelikteyse, okul ve sosyal yaşamını, ilişkilerini önemli ölçüde aksatıyorsa, psikolojik yardım gerekebilir.
Ergenin kimlik oluşturması
Ergenlik döneminin en önemli özelliklerinden biri, gencin kimlik oluşturma çabasıdır. Bu dönemde genç, şimdiye kadar edindiği değerleri gözden geçirir. Bazılarını benimser, beğenmediklerinin yerine yenilerini koyar. Bu dönemde gruplar özellikle önemlidir. Bir yandan kendinde farklı bir kişilik oluşturmak isterken, diğer yandan grup içindeki beğenilen kişileri örnek alır ve onlara benzemek isteyebilir. Bu nedenle seçilen arkadaşlar ve gruplar çok önemlidir.
Olumlu ve olumsuz özelliklerin kazanılması
Aile içi ilişkiler sorunluysa, genç kendini çok yalnız, anlaşılmamış hissedebilir. Böyle bir durumda bu tür gruplar ve arkadaşlıklar daha fazla önem kazanır. Ailenin yapması gereken rehberliği ve vermesi gereken desteği, bir bakıma onlar sağlar. Olumlu arkadaşlıklar gencin kimlik oluşturma çabalarına, olgunlaşmasına yardım eder. Olumsuz niteliklere sahip gruplar (madde kullanımını, şiddet eylemlerini benimseyen sosyal gruplar, tarikatlar, vb.), bu yöne yatkın gençlerin, kimlik oluşturma süreçlerinde olumsuz değerleri benimsemelerine neden olabilir. Bağımlılık yapan maddelerle ilk temas da bu dönemde kurulur. Bazı maddeler ilk kullanımdan itibaren fiziksel bağımlılık yaratabildiğinden ve bağımlılık oluştuktan sonra tedavisi son derece güç olduğundan; bu maddelerin denenmek için bile kullanılmaması, gençlerin bu konuda bilgi sahibi olması, toplumun da koruyucu önlemler alması büyük önem taşır.
Özgürlük çemberinin genişletilmesi
Bu dönemde en sık görülen sorunlardan bazıları; ailelerin gençlere verdiği izinler, bu izinlerin süreleri ve gençlerin özgürlüklerdir. Her ailenin kendine göre bir disiplin anlayışı vardır. Bazı ailelerin disiplin anlayışı, yaşadıkları ortama göre daha katı olur. Bazen de genç, adeta kendisiyle ilgilenilmesini istercesine yasağı delmeye çalışır. Örneğin, eve geliş saatine uymaz, haber vermeden geceyi arkadaşında geçirir. Bu tür çatışmalarda her iki tarafa için de psikolojik yardım gerekebilir.
Kişiliğin oturması
Ergenlik dönem, kişinin kim olduğunu aradığı bir süreçtir. Bu nedenle değişik roller denenir. Ergenlerin ilgi alanları sürekli değişebilir. Kimlik oluşum sürecinde bazen ağır krizler yaşanabilir. Kimi zaman ağır ruhsal hastalıklarla karışabilecek tablolar bile ortaya çıkabilir. Yirmili yaşlara doğru kişinin kimliği oturur. Yirmi yaşından sonra sorunları olan bir genç, artık kimlik krizi geçiren bir ergen değil, sorunları olan bir yetişkin sayılır.
Cinselliğin gelişmesi
Ergenlik döneminde cinselliğe karşı merak, masturbasyon, karşı cinsle yakınlaşma, önemli sorun alanları olarak karşımıza çıkabilir. Çocuğun, ergenlik döneminin başlarında -yani ortalama 12 - 13 yaşlarında- ruhsal olarak hazır olmadan bir cinsel deneyim yaşaması ya da tacize, ruhsal örselenmelere uğraması, ileride sorunlar yaşamasına neden olabilir. Başlangıçta merak, arkadaşlarla konuşma, paylaşma, masturbasyon gibi etkenlerle başlayan cinsel deneyimler, giderek karşı cinsle yakınlaşmalara ve ergenliğin bitimine doğru da -her şey yolunda gidiyorsa- sağlıklı bir duygusal ve cinsel birliktelik kurmaya dönüşebilir.